De dood van Barcelonese kunstenaar Antoni Tàpies op 6 februari 2012 zou gezien kunnen worden als een keerpunt. Hij heeft misschien niet de legendarische status van Picasso, Dalí of Miró, maar in de loop van de dag na zijn dood zijn duizenden mensen samen met de tv-camera’s naar de Fundació Antoni Tàpies gestroomd om hun eer te bewijzen aan een van de bekendste, en meest controversiële, kunstenaars in Europa.
Na het winnen van de Velázquez prijs in 2003, de meest prestigieuze prijs in Spanje voor de kunst, werd Tàpies alom gezien als de meest vooraanstaande Spaanse kunstenaar van de tweede helft van de 20e eeuw. Zelfs al is het nog te vroeg om zijn nalatenschap goed te beoordelen, lijkt nu een goed moment om te vragen – waarom is deze vaak cryptische kunstenaar zo populair?
Een onconventionele aanpak
Een vergelijking met andere kunstenaars gaat niet helemaal op. Het opus van Tàpies wordt gekenmerkt door gescheurde oppervlakken, paletten van bruin- en grijstinten en ontwrichte motieven. Waar Picasso veranderde en vereenvoudigde en Miró zich te buiten ging aan speelse creativiteit, vernietigde Tàpies als kunstenaar. Hij pleitte voor een vorm van kunst die hij beschreef als ‘materie schilderen’, het aanbrengen van een meedogenloze Catalaanse opstandigheid en een fel intellect. In feite leek deze techniek de kunst van het schilderen helemaal af te breken.
Tàpies bracht lak aan op doek om het te bedekken met onconventionele materialen, zoals marmer, stof of zand. Vervolgens schraapte en streepte hij cijfers en texturen uit de oppervlakte naast de scheuren en barsten die uit eigen beweging zouden ontstaan. Sterk beïnvloed door wetenschappelijke ontwikkelingen in het nucleaire tijdperk, vroeg de kunstenaar zich het idee van ‘stof’ zelf af – in plaats van het gebruik van materialen om een idee te schilderen, is het materiaal zelf het centrale onderwerp.
Maar zijn kunst is niet voor watjes of mensen die snel beledigd zijn. Tàpies is berucht voor het scherpstellen op onverteerbare onderwerpen als een ontlastende anus, een oude sok of een afgedankte schoen.
 |
 |
De huidige tentoonstelling
Om de erfenis van de kunstenaar voor jezelf te beoordelen, kun je naar het Antoni Tàpies Stichting Carrer de Arago gaan. Het is gevestigd in een gerenoveerde Modernista uitgeverij, en het gebouw is gewijd aan de studie van moderne kunst, en is ook een expositieruimte voor andere kunstenaars, evenals voor het werk van Tàpies zelf. Momenteel is hier ‘Antoni Tàpies. De Collectie # 2’ te zien, met een selectie van enkele van zijn beste werken. Wandel door deze tentoonstelling en je zult snel de complexiteit van zijn erfenis inzien.
Van de vroege experimenten met het surrealisme tot zijn meest iconische schilderijen; Tàpies werk is vol met drama en is grondig te absorberen. Dat gezegd hebbende, zul je soms worstelen om te beschrijven wat je bekijkt. Zijn ‘gevonden kunst’ beeld van een houten stoel kan zijn mantra tot het uiterste brengen, maar de veelheid werk, van een carrière van zeven decennia, compenseert dit zeer zeker.
Boven alles, is het werk van Tàpies doordrongen vast politiek engagement. Een goed voorbeeld in de huidige tentoonstelling is de prachtige ‘Natuurlijke Geschiedenis’ serie in Oost-Indische inkt – een verzameling van 30 zeer fijne tekeningen uit de jaren 1950 die mensen, dieren en planten combineren met expliciet politieke beelden. Zijn betrokkenheid bij de ondergrondse artistieke beweging tijdens de jaren van Franco zijn een soort subversieve geloofsbrieven, net als Barcelona zelf, en vormen een cruciaal onderdeel van zijn identiteit.
De uitgestrekte Gran Nus, ‘grote knoop’, domineert een wand van de tentoonstellingsruimte en is gemakkelijk het meest definitieve werk hier. Met zijn weigering om onderscheid te maken tussen natuur en cultuur, zie je cijfers en kruisjes die met abstracte vormen worden doorkruist en zul je realiseren dat Tàpies’ werk uiteindelijk gaat over creativiteit zelf. Misschien is dit de reden waarom zo veel inwoners van de stad rouwden bij zijn overlijden.